احیای خط دوم مترو قم؛ بازگشت به ریل توسعه حمل‌ونقل پایدار

پس از سال‌ها تاخیر، حاشیه‌سازی و دو بار حذف از دستور کار، خط دوم متروی قم بار دیگر به‌طور جدی روی میز تصمیم‌گیری قرار گرفت و این‌بار با تأیید شورای عالی ترافیک کشور همراه شد؛ پروژه‌ای ۲۸ کیلومتری در محور شمال-جنوب که با ۲۱ ایستگاه قرار است در صورت بازشدن گره‌های چندین ساله اداری و مدیریتی و اعتباری، به یکی از اساسی‌ترین نیازهای کلان‌شهر قم پاسخ دهد: حمل‌ونقل انبوه‌بر، پاک و پایدار.

به گزارش شهرنیوز، در شهری که هر روز بر حجم ترافیک، آلودگی هوا و نارضایتی شهروندان افزوده می‌شود، احیای خط دوم مترو فراتر از یک پروژه عمرانی صرف است؛ این تصمیم می‌تواند نقطه عطفی در پایان سردرگمی‌ها و تناقضات سیاست‌گذاری حمل‌ونقل شهری باشد. قم با جمعیتی نزدیک به یک‌میلیون و ۵۰۰ هزار نفر سال‌هاست توسعه‌ای ناتمام را تجربه می‌کند و اکنون چشم انتظار راهکاری بنیادین است.

اجرای خط دوم مترو قم تاکنون دوبار در دولت‌های نهم و سیزدهم و برغم مخالفت کارشناسان، به نفع احداث و تکمیل طرح غول پیکر مونوریل حذف شده بود. بسیاری از کارشناسان حمل‌ونقل، ضمن انتقاد از نبود توجیه فنی و ترافیکی برای اجرای پروژه مونوریل قم و جانمایی نامناسب آن که حاصل یک تصمیم‌گیری سیاسی دانسته می‌شود، عبور این مسیر ریلی از حریم منظر حرم مطهر حضرت معصومه (س) را یکی از ایرادات اساسی پروژه عنوان می‌کنند. به گفته آنان، این عبور نه‌تنها به انسداد بصری و کور شدن گنبد و فضای حرم منجر شده، بلکه آسیب جدی به هویت معنوی و سیما و منظر شهری در بخش مرکزی قم وارد کرده است.

 کارشناسان معتقدند خط دوم مترو با عبور از محور شمال به جنوب شهر، نه تنها گره‌گشای جابه‌جایی روزانه ده‌ها هزار نفر در مناطق پرجمعیت خواهد بود، بلکه می‌تواند الگویی از سیاست‌گذاری جسورانه و آینده‌نگر را ارائه دهد؛ الگویی که مسیر توسعه شهری را از بن‌بست‌های سیاسی و فنی رها کرده و به سمت افق‌های روشن‌تر و پایدار هدایت می‌کند.

وضعیت متفاوت خط یک متروی قم

خط یک متروی قم اما سرنوشت متفاوتی داشته است. این خط به طول ۱۴.۸ کیلومتر از محله قلعه کامکار آغاز و تا مسجد مقدس جمکران تداوم دارد؛ به گفته مدیران شهری فاز نخست این طرح از قلعه کامکار تا میدان مطهری آماده تست گرم است که هنوز بخاطر مشکلات فرااستانی در تامین واگن به مرحله بهره برداری نرسیده است؛ هرچند اخیرا وزارت کشور قول های امیدوارکننده ای نسبت به تامین واگن مترو قم و برخی شهرهای دارای مترو داده است؛ طبق پیش بینی ها، فاز نخست خط یک مترو قم تا قبل از پایان امسال می تواند وارد مدار بهره برداری شود.

خط یک مترو قم ظرفیت حمل ۲۳ هزار و ۲۵۰ مسافر در ساعت هر، دارای ۲۶ رام و ۵ واگن ۲۰ متری برای هر قطار، حداکثر سرعت طراحی ۹۰ کیلومتر بر ساعت و حداکثر سرعت بهره‌برداری ۸۰ کیلومتر بر ساعت، دارای مسیر رو باز و تونل مصنوعی به طول ۷۰۰ متر شامل مسیر U wall و دارای یک ایستگاه تقاطعی واقع در میدان مطهری A ۹ با پروژه مونوریل و خط ۲ مترو است. برای خط یک مترو تا امروز ۱۲ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان هزینه شده که این ارقام با تملک به ۱۶ هزار میلیارد تومان رسیده است. در بودجه امسال شهرداری قم ۲.۳ همت برای تکمیل خط یک اختصاص یافته است.

همچنین آغاز پروژه خط ۲ مترو از ابتدای جاده ورجان و پشت بیمارستان سلامت در منطقه پردیسان تا امتداد خیابان امام خمینی (ره) است. طول تقریبی پروژه ۲۸ کیلومتر با ۲۱ ایستگاه با هدف اتصال هر ۳ پروژه (منوریل و خطوط ۱ و ۲ مترو) در میدان شهید مطهری پیش بینی شده است.

خسرو سامری، معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار قم، در تشریح جزئیات مصوبه اخیر شورای عالی ترافیک که پنجم خردادماه امسال نهایی شد، اعلام کرد: مطالعات فاز اول این خط به تصویب رسید و به‌زودی شهرداری قم مطالعات امکان‌سنجی دقیق آن را آغاز خواهد کرد.

ناظران تأکید دارند که این فقط یک تصمیم فنی نیست؛ احیای خط دوم مترو پیامی راهبردی با ابعاد چندگانه برای آینده شهری دارد که بیش از ۹۵ درصد جمعیت یک میلیون و پانصد هزار نفری استان در آن ساکن‌اند و هر روز بیشتر تحت فشار ترافیک، آلودگی و رشد ناموزون شهری قرار می‌گیرند.

چرا قم به مترو نیاز دارد؟

قم با سرعتی چشمگیر در حال رشد است. جمعیت شهر در سال‌های اخیر به مرز یک‌میلیون و ۵۰۰ هزار نفر نزدیک شده و در مناطقی مانند پردیسان و مناطق ۳، ۴، ۷ و ۸ تراکم جمعیت به مرحله هشدار رسیده است. شبکه خیابان‌های شعاعی-محوری قم توان پاسخگویی به این حجم جابه‌جایی را ندارد و بدون توسعه حمل‌ونقل انبوه‌بر، کیفیت زندگی، زمان سفر، مصرف سوخت و رضایت عمومی دچار بحران جدی خواهد شد.

کارشناسان می‌گویند متروی قم، به‌ویژه در محور شمال-جنوب، می‌تواند روزانه صدها هزار سفر را از سطح خیابان به زیرزمین منتقل کند؛ سفری پاک، سریع، بی‌صدا و با کمترین مصرف انرژی؛ چیزی که شهر در آستانه دهه آینده به آن نیازمند است.

چرا حالا؟ بازگشت از مسیر اشتباه

طرح خط دوم مترو پیش‌تر دو بار در دولت‌های نهم و سیزدهم از دستور کار حذف شده بود؛ دلیل اصلی، تمرکز بر تأمین اعتبارات مونوریل قم بود، طرحی از ابتدا فاقد ابعاد کارشناسی و فرهنگی مربوط به قم و اطراف حرم مطهر جایی که قرار بود از آن عبور کند، بود و همواه مورد مخالفت های گسترده بود اما رسما به قم تحمیل شد تا قبرستان بتن، فولاد و بودجه عمرانی قم شود و تا امروز همچون آینه تمام نمای اشتباهات مدیریتی جلوی چشم آشنا و غریبه قرار گیرد، کاری، از نظر بسیاری از کارشناسان، صرفا نمایشی که نه‌تنها راهگشا نبود، بلکه باعث اتلاف منابع، رکود طرح‌های حمل‌ونقل و افزایش نارضایتی عمومی شد.

مجید متین‌فر، سرپرست شهرداری قم، پس از جلسه شورای عالی ترافیک گفت: با تصویب مطالعات اولیه، مقرر شد شهرداری مطالعات امکان‌سنجی دقیق را آغاز کند. تراکم شدید در پردیسان و مناطق پرجمعیت دیگر، اجرای این خط را اجتناب‌ناپذیر ساخته است.

وی همچنین درباره روند اجرای خط نخست مترو افزود: فاز نخست این خط پس از اتمام عملیات عمرانی، صرفاً منتظر تأمین واگن از سوی وزارت کشور است و به‌محض تأمین واگن امکان تست و مسافرگیری فراهم می‌شود.

متین‌فر ادامه داد: عملیات عمرانی فاز دوم خط نخست از میدان شهید مطهری تا مسجد مقدس جمکران نیز در دستور کار است و طبق برنامه‌ریزی تا سال ۱۴۰۷ با ۴ ایستگاه تکمیل و به بهره‌برداری خواهد رسید.

چرا خط دوم و چرا در این مسیر؟

آمارها نشان می‌دهد محور شمال-جنوب قم علاوه بر ترددهای روزانه بالا، محل تمرکز خدمات درمانی، آموزشی، اداری، مذهبی و تجاری است. در حالی که خط اول مترو از شرق به غرب امتداد دارد، خط دوم تکمیل‌کننده شبکه حرکتی شهر خواهد بود. این طرح ۲۸ کیلومتری با ۲۱ ایستگاه، مناطق پرجمعیت را به مرکز شهر، ایستگاه‌های اتوبوس و احتمالاً خط سوم مترو پیوند می‌دهد.

از سوی دیگر، آثار زیست‌محیطی مترو بسیار مثبت برآورد شده است؛ کاهش قابل توجه در انتشار آلاینده‌ها، کاهش مصرف سوخت، حذف تردد هزاران وسیله نقلیه سبک و سنگین و بهبود کیفیت هوای شهری تنها بخشی از مزایای این پروژه زیرساختی است که می‌تواند جایگزین مؤثری برای مدل‌های پرهزینه و ناکارآمد مانند مونوریل باشد.

نگاه به آینده؛ قم نیاز به شجاعت در تصمیم‌گیری دارد

قم امروز در یک نقطه عطف قرار گرفته است: یا گرفتار مدل‌های کوتاه‌مدت و پرهزینه بماند یا با تکیه بر حمل‌ونقل پاک، افق جدیدی برای خود ترسیم کند. احیای خط دوم مترو اگر با جدیت، تأمین منابع و اولویت‌بخشی مدیریتی همراه شود، می‌تواند قم را در مسیر توسعه پایدار شهری قرار دهد.

معاون عمرانی استاندار قم می‌گوید: توسعه حمل‌ونقل عمومی با محوریت خطوط مترو، یکی از ارکان اصلی برنامه‌ریزی آینده استان است و استانداری با تمام توان این مسیر را دنبال خواهد کرد.

کارشناسان تاکید دارند که قم با رشد سریع جمعیت و افزایش مشکلات ترافیکی و آلودگی، نیاز جدی به توسعه حمل‌ونقل عمومی دارد و احیای خط دوم مترو می‌تواند بخشی از این نیاز را پاسخ دهد. این پروژه اگر با تأمین منابع مالی و مدیریت منسجم همراه باشد، می‌تواند به کاهش بار ترافیک و بهبود کیفیت هوا کمک کند و شرایط زندگی شهروندان را بهتر کند. البته موفقیت طرح نیازمند همکاری همه بخش‌ها، از مدیران تا مردم است تا بتوانند مسیر اجرای آن را هموار کنند. با توجه به شرایط فعلی، خط دوم مترو فرصتی است تا قم مسیر بهتری برای حمل‌ونقل شهری انتخاب کند و مشکلات موجود را کاهش دهد، اما این موضوع مستلزم پیگیری جدی و حمایت مستمر خواهد بود.

قم اگر بخواهد تا افق ۱۴۱۰ شهری قابل سکونت و با کیفیت باقی بماند، چاره‌ای جز عبور از تک‌محوری خودرومحور ندارد. از نظر بسیاری از کارشناسان، خط دوم مترو نه فقط یک پروژه عمرانی، بلکه آزمونی برای بلوغ سیاست‌گذاری شهری در قم است.